www.proantica.fora.pl

gelo

Ewolucja tarczy rzymskiej

Zanim tarcza typu scutum stała się podstawą wyposażenia obronnego rzymskiego legionisty, początkowo w użyciu pozostawała tarcza kolista clippeus będąca naśladownictwem greckiego hoplonu. Scutum miało starą tradycje w Italii. Jego wczesne odmiany używane były przez miejscowe plemiona już w VI w. Prawdopodobnie scutum było celtyckiego pochodzenia, wyprowadzane z owalnej , płaskiej tarczy wykonanej z jednej warstwy desek. Polibiusz podaje dosyć dokładny opis scutum z III w. p.n.e. W jego czasach tarcza wykonywana była z dwu warstw cienkich desek ułożonych naprzemiennie jak klepka i sklejonych klejem wołowym. Całość pokrywana była płótnem i skórą. Przez środek tarczy biegło wrzecionowate wzmocnienie rozszerzające się w części centralnej. W tym miejscu tarcza była wzmocniona dodatkowo żelaznym lub brązowym umbem (tzw. taśmowatym). Polibiusz podaje ze dzięki okuciu środka, tarcza w bliskim starciu pełniła funkcje broni zaczepnej pozwalając "napierać" na przeciwnika. Góra i dół tarczy okuwane były żelazem. Z tylu na wysokości umba znajdowało się wgłębienie i poziomy imacz. Cała tarcza miała wymiary ok. 110x66x1-2 cm i była wypukła w zarysie.
Tarcza z czasów Cezara znaleziona w Egipcie tzw. Scutum z Fayum jest najstarszym zachowanym egzemplarzem. Wykonana była z trzech warstw desek i pokryta była filcem z owczej wełny. Posiadała także wzdłużne wrzecionowate wzmocnienie, które przetrwano do końca I w. p.n.e. Występowała tez później ale raczej jako tarcza ceremonialna używana przez pretorian do ok. 150r. n.e.
W 2 pol. I w. tarcza przeszła pierwszy etap przemian. Odcięto gore i dol. tarczy zmniejszając w ten sposób jej ciężar chociaż nadal pozostawiano wrzecionowatą wypukłość i umbo typu taśmowatego. Tarcza posiadała okucia wzdłuż wszystkich krawędzi. Ok. 20 roku n.e. znowu nastąpiły kolejne przemiany : znikła wrzecionowata wypukłość a uchwyt i osłonę ręki stanowiło żelazne umbo. Wzór ten pojawił się za czasów Augusta i zachował do 100 roku n.e.
Ostatni etap rozwoju scutum obrazuje tzw. tarcza z Dura Europos (III w n.e.) znaleziona na terenie Mezopotamii. Pojawiła się ona najwcześniej już 40-50 roku n.e. W tej tarczy wszystkie boki zostały wyprostowane. Jej wymiary to ok. 110x70x1-2cm. Tarcze takie wykonywane były z trzech warstw cienkich drewnianych desek grubości 2mm, które sklejano tak by nadać tarczy kształt wypukły. Imak i ręka chronione były żelaznym umbem. Tarcza pokryta była skorą lub płótnem. Krawędzie okuwano żelazem lub brązem. Ta odmiana była optymalna tzn. najbardziej dostosowana do uzbrojenia i sposobu walki legionisty. Dosyć pokaźnych rozmiarów dawała żołnierzowi doskonałą ochronę tych części ciała które pozostawały odsłonięte a wiec nogi i ręce. Jednak ze względu na ciężar pozwalała jak się szacuje na ekstensywną 5 minutowa walkę wręcz. Po upływie tego czasu żołnierz odrzucał tarcze lub następowała wymiana linii w kohorcie bądź całych jednostek. Najbardziej widowiskowa i kojarząca się z rzymską tarczą jest zasłona w postaci tzw. żółwia (testudo) chroniąca przed oszczepami oraz ostrzałem z łuków, proc itp. Żółwia stosowano w działaniach defensywnych jak i ofensywnych. Doskonale sprawdzał się na polu walki jak i w czasie oblężenia i szturmu zabudowań przeciwnika. Kolorystyka i symbolika tarcz określała przynależność do konkretnej jednostki w tym wypadku legionu. Znany jest przypadek opisany przez Tacyta, kiedy w czasie drugiej bitwy pod Kremoną dwóch legionistów zabrało tarcze poległych przeciwników i dostało się pod osłona nocy do obozu aby zniszczyć katapultę. Częstym motywem pojawiającym się na tarczach były pioruny - symbol boga wojny - Marsa; skrzydła symbolizowały boginie zwycięstwa Nike, natomiast powrósło nawiązywało do chłopskiej tradycji armii obywatelskiej.
Na przełomie II i III wieku wyszła z użycia i zastąpiona została nowym typem tarczy owalnej która przetrwała aż do aż do schyłku i upadku imperium. Tarcze takie znajdowały się już wcześniej na wyposażeniu oddziałów posiłkowych (auxiliares). O podobnych wymiarach były jednak płaskie i owalne w zarysie. Posiadały metalowe okucia oraz umbo. Tego rodzaju tarcze widnieją na kolumnie Trajana ukazującej oddziały posiłkowe. Jedną z takich tarcz bogato malowanych tarcz znaleziono w Dura Europos. Najczęściej nawiązywały do zoomorficznych bądź roślinnych i geometrycznych wzorów które świadczyły o barbarzyńskim pochodzeniu oddziałów auxiliarnych.

Na podstawie:

N. Secunda: Early Roman Army
M.Simkins: The Roman Army from Caesar to Trajan
P.Conolly: Greece and Rome at War
J. Warry: Armie świata Antycznego
Z.Żygulski jun.: Broń Starożytna.

Autor: Kuba